حاکمیت سیاسی در مکتب اعتزال با تأکید بر اندیشۀ قاضی عبدالجبار

در این مقاله، بازیابی مؤلفه‏های اساسی حاکمیت سیاسی از نگاه مکتب اعتزال با محوریت دیدگاه قاضی عبدالجبار بررسی می‏شود. براین‏اساس سعی شده با رویکرد توصیفی ‑ تحلیلی از داده‏های مطالعاتی به روش کتابخانه‏ای، ریشه‏های اندیشۀ حاکمیت سیاسی از نگاه مکتب اعتزال با وجود تفاوت و قرائت‏های شکل گرفته در این مکتب از حکومت و جایگاه حاکم را ارائه دهد. افزون بر این، به‏مسئلۀ ویژگی‏های لازم در حاکم و مبانی آن و همچنین موضوع عصمت در اندیشۀ اعتزال پرداخته است. طرح تفکیک امامت فراتر و فروتر و گرایش معتزلۀ بغداد به لزوم امامت فراتر، یکی از جهش‏های تفکر در اندیشۀ اعتزال در میان اهل سنت به‏شمار می‏آید. در انگاره اعتزال راه دست‏یابی به امام از شیوۀ انتخاب، الگو می‏پذیرد و از آن‏رو که احتمال خطا در رفتار حاکم جامعه مطرح است، شرایطی برای چگونگی امربه‏معروف و نهی‏ازمنکر به‏تناسب مراتب آن، در منظومۀ فکری معتزلیان تبیین شده است. نتایج بازشناسی انگاره‏های معتزلیان در تبیین مؤلفه‏ها و ویژگی‏های حاکمیت در تحلیل نقادانۀ میزان پایبندی این جریان به شعار عقلانیت در سنجش مسائل حوزۀ امامت نقش‏نمایی می‏کند. اهمیت این امر با توجه به اندیشۀ غالب این تفکر در قرن‏های نخست تاریخ اندیشۀ اسلامی و نوع واکنش‏ها به روش و رویکرد اعتزال آشکار می‏باشد.